La cuenta bancaria del Dr. X, médico de élite en la sanidad pública

(Publicado en El Confidencial)

Un descuido en la cuenta bancaria de un jefe de servicio de un hospital público (el doctor X), mostró que recibía más de 100.000€ al año en pagos de la industria farmacéutica. España es uno de los países donde más dinero reciben los médicos por parte de la industria.

El doctor X es  jefe del servicio de Cardiología de un hospital público. En sus muchos años de servicio, este cardiólogo ha ayudado a miles de pacientes, ha publicado en las principales revistas médicas y es cabeza de cartel en cualquier congreso nacional e internacional. Su currículum vitae es intachable, al igual que su compromiso con la sanidad pública y con la formación de los médicos del futuro desde su puesto de catedrático de universidad. En España no debe haber, a lo sumo, más de treinta médicos de su nivel. Es claramente parte de la élite nacional y europea en su ámbito. Sin embargo, este médico tiene un problema.

Un día, sobre una mesa cualquiera de un despacho del hospital apareció una documentación comprometida.  Nadie sabe cómo llegó hasta ahí. Los documentos detallaban cuatro años (2018, 2019, 2021 y 2022) en los extractos de la cuenta corriente del doctor X. Los ingresos revelaban los pagos realizados por compañías farmacéuticas. Lo que en el argot de la industria se conoce como transferencias de valor.

 Algunos trabajadores del hospital impactados por este descubrimiento filtraron   esta información a la prensa. Los documentos llegaron en un sobre sin remitente a la redacción de El Confidencial. Un material periodístico de primera, que demuestra que es falaz la transparencia que proclama la industria (que dice declarar los pagos a los médicos) porque que la realidad es mucho más compleja.

Hemos decidido preservar la identidad del doctor X, y cualquier detalle geográfico o biográfico, porque no hacerlo puede ser ilegal y, además, porque lo que interesa no es la persona sino el sistema que permite este tipo de situaciones.

España, un caso singular. Está normalizado, al igual que en otros países europeos, que las farmacéuticas financien la formación de los médicos y que inviten a congresos donde los gastos de viaje, hotel o inscripción corren a cargo de Big Pharma. Sin embargo, los pagos de la industria en España «sustancialmente mayores” y, además, «eran notablemente difíciles de encontrar», como ha publicado James Larkin, investigador en el Real Colegio de Cirujanos de Irlanda especializado en conflictos de interés, en un estudio de 2021 , publicado en la revista Health Policy  sobre las transferencias de valor de farmacéuticas a médicos en siete países europeos.  

La Fundación Civio ha publicado en los últimos años varias investigaciones sobre las transferencias de valor y encontraron, por ejemplo, que 18 médicos recibieron más de 50.000 euros al año de una sola empresa farmacéutica. Varios de ellos superaron los 150.000 euros en transferencias, en España hablamos de grandes cantidades de dinero. Por ejemplo, en 2016, la industria farmacéutica «abonó 181 millones de euros a profesionales sanitarios entre pagos directos —honorarios por servicios— y pagos indirectos —viajes, inscripciones a congresos— frente a los 109 millones en Alemania y los 58 millones en Reino Unido».

Las empresas farmacéuticas para limitar el riesgo de un posible conflicto de interés que pueda poner en duda la independencia de los profesionales sanitarios, han considerado que deben limitar sus pagos a un máximo del  5% de los ingresos anuales de los médicos. Tratando de establecer un “umbral ético”, lo que no se cumple y, por otra parte,  es un criterio  sumamente discutible.

Se ha especulado mucho sobre las razones por las que el dinero per cápita que recibe cada médico es mucho mayor en España. Los médicos hablan de salarios bajos en relación con sus colegas europeos, otra interpretación es  un déficit en la cultura de transparencia, y  también que  la fortaleza de la red sanitaria española es idónea para introducir  innovaciones terapéuticas. De hecho, España es actualmente el país europeo con una mayor participación en ensayos clínicos de nuevos medicamentos, por delante de Francia o Alemania.

Lo cierto es que «recibir grandes sumas de dinero de un determinado fabricante puede afectar a la imparcialidad en la toma de decisiones”, apoyando a los medicamentos de las empresas patrocinadores, aunque sean cuestionados por parte de otros especialistas por su utilidad real y por su coste».

En marzo de 2024, otro estudio analizaba los pagos de las empresas de tecnología sanitaria —desde máquinas de rayos X hasta marcapasos— en varios países y España era el 2º donde los médicos ingresaban más dinero per cápita, solo por detrás de Suiza, un país que además es sede global de investigación y manufactura farmacéutica.

Larkin destaca también el rol de las organizaciones sanitarias en la captación y reparto de estos fondos procedentes de la industria. «En España recibieron más de 85 millones de euros», entre 2017 y 2019. «Un 20,2% de todos los pagos». El investigador irlandés señala que, entre las diez mayores organizaciones receptoras analizadas en su estudio, «seis son españolas». Según Farmaindustria (la patronal española de las farmacéuticas) de los 132 millones invertidos en 2022, un 32% fue a organizaciones sanitarias y el resto (92 millones) a profesionales individuales.

Transferencias de valor.  El doctor X recibe, en razón de su puesto de trabajo en la pública, una retribución mensual neta de casi 4.900 euros. A eso hay que sumarle otros 3.500 euros de sueldo como catedrático de universidad. Dos buenos sueldos que exigen dedicación absoluta.  Sin embargo, tiene otra actividad mucho más lucrativa, en un mes cualquiera de 2022, este cardiólogo recibió pagos por valor de hasta 16.583 euros desde farmacéuticas como Novartis, Novo Nordisk o Tecnofarma y desde varias organizaciones sanitarias..

Desde hace diez años, la industria farmacéutica española tiene un código de transparencia europeo (EFPIA) y publica anualmente el dinero (transferencias de valor) que ingresan a profesionales o sociedades sanitarias. Bajo el paraguas de las transferencias de valor caben muchos conceptos, desde los gastos de un congreso hasta participar en un ensayo clínico.  En España la industria farmacéutica pública, en teoría, todos los pagos (transferencias de valor) pero es los publican en formatos que hacen diabladamente difícil su consulta. Sin embargo, los extractos bancarios del doctor X muestran que este cardiólogo recibía a menudo transferencias de grandes compañías farmacéuticas a través de sus filiales en México o Oriente Medio, o de una central de pagos de Luxemburgo. Estos pagos no suelen dejar rastro en los registros de transparencia. Por otra parte, no existe una normativa pública al respecto ( está pendiente desde 2015).

Lo mismo sucede con los pagos recibidos desde intermediarios, como son las fundaciones y las sociedades médicas. La industria financia a los médicos de varias formas. Una común es a través de los ensayos clínicos (estudios para probar la efectividad o seguridad de un nuevo tratamiento). La gestión del estudio lo realiza una fundación para la investigación hospitalaria, que es un intermediario del dinero que paga la industria.  «Las fundaciones se crearon con el objetivo de facilitar la gestión de los fondos de investigación en un hospital, que requiere mayor flexibilidad que la gestión de otras partidas». Las fundaciones son una capa de opacidad: Las farmacéuticas ingresan su dinero en la fundación como una donación, y la fundación, acogida a las leyes de mecenazgo, puede quedarse con un porcentaje, un 30% del dinero, lo que es legal, que dedica a patronos, reuniones y demás. Por ejemplo, contratando médicos jóvenes estudios observacionales de fármacos o dispositivos ya comercializados, aunque los resultados del estudio los firma el jefe de servicio, que de esta forma engorda su currículo.

Para un médico de élite, el mayor margen de beneficio está en la docencia no reglada. «Una de las formas más sencillas de justificar los pagos desde las farmacéuticas son cursos de formación», por ejemplo el cardiólogo X  organizó un curso pocas semanas antes, un sábado por la mañana. «Había un catering para desayunar 60 personas, sin embargo, además de los ponentes y gente de las farmacéuticas sólo había cuatro médicos como asistentes, aunque todos los médicos del servicio estuvieran inscritos. Después las farmacéuticas pagan esas inscripciones al director del curso como si fuera un congreso de verdad.

En los congresos de verdad. Por ejemplo, en un congreso internacional de cardiología que tuvo lugar hace unos años, el cardiólogo X tenía asegurada su participación en cuatro simposios, financiados por Boehringer, Novartis, Ferrer y Novo Nordisk respectivamente y cobró entre 1.650 y 2.850 euros por cada uno.

Si el congreso es virtual, el doctor X gana unos mil euros por participar en una mesa online.

Y por debajo de los congresos, hay una plétora de eventos. Por ejemplo, ir a un hotel a cenar y dar una charla de diez minutos diez minutos de formación, en este entorno, se pagan unos 500 ó 600 euros». La farmacéutica que financia, también paga también la docencia, la inscripción, la cena y la estancia en el hotel del resto de asistentes. A menudo emplean a una agencia de comunicación como intermediaria para que el pago directo a esos médicos vuelve a quedar opacado.

Es decir, aunque en los registros bancarios del doctor X  quienes aparecen como pagadores son empresas como Cuquerella Medical, Cariotipo MH5 o Fase 20, quienes realmente están detrás de la financiación de estas actividades son las propias farmacéuticas. Por ejemplo, quién financia a Fase 20 es Novartis como se pudo comprobar porque la actividad llevaba su logo y el principal fármaco mencionado era de Novartis. Todo está previsto. La farmacéutica paga a la sociedad médica que paga a la empresa de comunicación que paga al médico. Una matrioska de transferencias cuyo rastro finalmente es casi indetectable.

Un jefe de servicio está liberado asistencialmente, así que tiene mucho tiempo para este tipo de actividades y cuando se detectan irregularidades son consideradas como normales o menores. Por ejemplo, es posible que no se declaren todos los conflictos de interés al publicar un artículo científico, pero en una profesión donde la colusión entre lo público y lo privado es habitual, nadie pone el grito en el cielo por percibir 800 euros tras participar en un webinar. Incluso, aunque ese goteo de transferencias, como es el caso del doctor X,  se acabe convirtiendo en casi medio millón de euros al cabo de cuatro años.

«Lo de las compatibilidades depende mucho de la comunidad autónoma». En algunas CCAA, los jefes de servicio como el doctor X están obligados a una dedicación exclusiva. En las más restrictivas, como Asturias o Navarra, se les quita la mayor parte de un complemento específico de exclusividad, pero en otras comunidades este plus —de unos 900 euros mensuales— se cobra íntegramente, se trabaje o no en la empresa privada.

El doctor X no es un caso aislado, ni tampoco especialmente prominente entre los empleados de la sanidad y la universidad.  Simplemente que ha tenido la mala suerte de que aparecieran sobre una mesa unos papeles equivocados.

La ofensiva del PP y La Nueva España en el Occidente asturiano

El colectivo asegura que los nuevos médicos que engrosarán la plantilla de Atención Primaria en el área sanitaria noroccidental «son SAC y no pasan consulta»

Una de las protestas organizadas para pedir más recursos para la comarca.
Una de las protestas organizadas para pedir más recursos para la comarca. / T. C.

Jarrio (Coaña) 05 JUL 2024

«Desde la Plataforma Salvemos Nuestro Hospital queremos hechos y no confiamos en la palabra de los gestores sanitarios porque han prometido durante años un sinfín de cosas para nuestra área sanitaria y no han cumplido ni una». Es la respuesta del colectivo, afín al PP, a la incorporación de tres médicos en Atención Primaria anunciada por el Principado para frenar las quejas de usuarios y profesionales.

La plataforma duda de los cálculos hechos por el Principado, que confía en que un 78 por ciento de los casos se puedan atender de un día para otro en un centro de salud de la comarca. El presidente, Carlos López, añade que, ante el «triunfalismo» del que hace gala el PSOE», sobran verdades porque «los tres médicos nuevos de primaria son de Servicio de Atención Continuada (SAC), es decir, médicos que no pasan consulta, solo pueden hacer guardias». «Por lo tanto, siguen siendo los mismos para pasar consulta», advierte.

«La realidad es muy terca porque nuestro hospital pasa por el peor momento de su historia con listas de espera nunca conocidas: 4.300 pacientes esperando una primera consulta y un millar esperando operaciones». Además, sostiene que es el centro «a la cabeza de Asturias en espera de pruebas diagnósticas como colonoscopias». «Se desmantela la sanidad pública en el Noroccidente de Asturias por la puerta de atrás», opina López quien añade que «asistimos a constantes maniobras de distracción mientras la situación es tal, que hasta se hace insoportable en atención primaria, con solo dos pediatras de cinco, con consultorios cerrados en Figueras y Abres y con amenazas de cierre en otros», asegura. López describe casos de presunta deficiente atención sanitaria mientras la Consejería cree que está todo «bajo control». «El jueves se dejó sin asistencia a los vecinos de Coaña porque desplazaban al facultativo a Navia por falta de profesionales en este centro de salud. ¿A dónde vamos a llegar?», se pregunta López.

La plataforma señala que los profesionales llegan a Jarrio a cuentagotas. De hecho, «traer a dos anestesistas y un geriatra, no soluciona nada en Dermatología, Urología y Neurología». «La palabra de las autoridades sanitarias sobre el hospital Jarrio y sobre el occidente es papel mojado», insiste López y añade que los pacientes del Occidente «están condenados a pagarse sanidad privada si quieren ser atendidos y eso lo fomentan estas autoridades que, una vez más, vienen a ocultar una gravísima situación».

«Para terminar, hasta en la anulación de consultas nos discriminan. En ninguna otra área sanitaria se anulan por teléfono las consultas de forma ordinaria como se hace con nosotros. Hasta en eso se ningunea al Noroccidente», apunta López suma nueva realidad, como la fuga constante de médicos: «Dos médicos de familia de Castropol y Figueras se marcharon a Castilla y León y conocemos que el pasado sábado también renunció al contrato otro de Vegadeo»

Proyecto Altri y Asma Bronquial

Fábrica de celulosa en Francia CC-BY-SA Jean Paul Alandry

O impacto da industria da celulosa na saúde: unha reflexión científica martes 9, abril 2024

O proxecto de construír unha planta de celulosa no concello de Palas de Rei está suscitando un intenso debate dende diferentes puntos de vista, pero resulta rechamante a falla de intervencións no que atinxe ao seu posible impacto na saúde pública

O proxecto de construír unha planta de celulosa no concello de Palas de Rei está suscitando un intenso debate dende diferentes puntos de vista, pero resulta rechamante a falla de intervencións no que atinxe ao seu posible impacto na saúde pública.

Ate agora o único traballo documentado que coñecemos nesta materia é o informe publicado pola investigadora da Universidade de Houston, Dra. Sonia Villapol (1), que non foi seguido de ningún comentario ou resposta polos diferentes actores chamados a participar. Dende o noso punto de vista debera abrirse en Galicia un debate acougado sobre os posíbeis riscos para a saúde pública de este proxecto e tanto a comunidade científica universitaria como a administración deberan implicarse en aportar o seu coñecemento diante de un asunto que está suscitando serias inquedanzas na sociedade, sen deixarse arrombar polos plantexamentos partidistas que emerxen no cotián. Aínda mais esta situación suscita a dúbida de se estamos preparados cientificamente para asumir este debate e tomar colectivamente a decisión mais axeitada.

Aquí imos achegar algúns datos bibliográficos, obviamente limitados, para intentar centrar o debate sobre algúns dos aspectos mais relevantes respecto da Asma Bronquial.

Asma bronquial e contaminación ambiental

Debera abrirse en Galicia un debate acougado sobre os posíbeis riscos para a saúde pública de este proxecto e tanto a comunidade científica universitaria como a administración deberan implicarse en aportar o seu coñecemento diante de un asunto que está suscitando serias inquedanzas na sociedade

A GEMA (2) cita como “Factores asociados á aparición da Asma Bronquial” á contaminación atmosférica (pax.26) coa evidencia estatística (A) mais alta incluso que as infeccións respiratorias e a exposición laboral. E na pax. 27 inclúe o SO2, NO2, Ozono, CO e partículas en suspensión. Outros traballos recentes publicados na literatura científica española (3,4) inciden nos mesmos factores desencadeantes. 

Un comunicado da OMS do 22 de setembro de 2021 advirte de que as novas Directrices deste organismo sobre a calidade do aire teñen como obxectivo evitar millóns de mortes debidas á contaminación do aire (5) e subliña que as partículas PM 10 e PM 2.5 son de especial relevancia para a saúde pública e as de 2.5 micras poden penetrar no torrente sanguíneo e afectar ao sistema circulatorio e respiratorio así como a outros órganos. 

No mesmo senso se expresan a EPA (United States Environmental Protection Agency) (6) e a Axencia Europa de Medio Ambiente (7) que recorda que mais de 300.000 persoas falecen ao ano en Europa pola contaminación ambiental, con especial referencia ás partículas de 2.5 micras, cifras que poderían reducirse substancialmente seguindo as recomendacións da OMS e a última directiva comunitaria, que comentamos mais adiante.

Asma bronquial infantil en Galicia

Aquí imos achegar algúns datos bibliográficos, obviamente limitados, para intentar centrar o debate sobre algúns dos aspectos mais relevantes respecto da Asma Bronquial

Un traballo científico estima que a prevalencia de asma na poboación escolar galega, no ano 2009, sería de un 13,6 % en escolares de 6-7 anos e de un 12.2 % en adolescentes de 13-14 anos, sendo das mais altas rexistradas en España (8).

Segundo datos recollidos de INE por unha compañeira de ULLOA VIVE nun radio de 5 km de Palas de Rei residen 1.548 nenos e nenas de 0-15 anos e 6.402 nun radio de 20 km. Unha estimación aproximada permítenos sospeitar que polo menos uns 600 padecen asma bronquial na actualidade. Debendo suliñarse que hoxe en día os e as cativas que medran na Ulloa están ceibes dos niveis de contaminación propios das cidades e comarcas industriais, situación privilexiada que remataría ca actividade de Altri.

PUBLICIDADE

  • https://valado.praza.gal/www/delivery/afr.php?zoneid=1218&cb=INSERT_RANDOM_NUMBER_HERE
  • https://valado.praza.gal/www/delivery/afr.php?zoneid=1223&cb=INSERT_RANDOM_NUMBER_HERE

Estudo de impacto ambiental de Altri

Nun radio de 5 km de Palas de Rei residen 1.548 nenos e nenas de 0-15 anos e 6.402 nun radio de 20 km. Unha estimación aproximada permítenos sospeitar que polo menos uns 600 padecen asma bronquial na actualidade

Pola sua banda, a normativa á que se acolle o EIA do proxecto ALTRI (9), que está datado en outubro de 2023, cita 132 normas, recomendacións, acordos, directivas, leis, decretos, etc. da Unión Europea e outros organismos internacionais, do Estado Español e da Xunta de Galicia, debendo suliñarse que se omiten as recomendacións da OMS de 2021, anteriormente citadas (5) das que recollemos os seguintes parágrafos:

Calculase que cada ano a exposición á contaminación do aire causa 7 millóns de mortes prematuras e provoca a perda de outros tantos ou máis millón de anos de vida saudable. Nos nenos, isto podería supor unha redución do crecemento e da función pulmonar, infeccións respiratorias e agravamento da asma. Nos adultos, a cardiopatía isquémica e os accidentes cerebrovasculares son as causas máis comúns de morte prematura atribuíble á contaminación do aire exterior, e tamén están aparecendo probas de outros efectos como diabetes e enfermidades neurodexenerativas. Isto sitúa a carga de morbilidade atribuíble á contaminación do aire no mesmo nivel que outros importantes riscos para a saúde a nivel mundial, como la dieta malsá e o tabaquismo”.

As novas directrices da OMS recomendan niveis de calidade do aire respecto de seis contaminantes para os que se dispón dos datos máis recentes en canto aos seus efectos sobre a saúde. Cando se actúa sobre estes contaminantes clásicos —partículas en suspensión (PM), ozono (O₃), dióxido de nitróxeno (NO₂), dióxido de xofre (SO₂) e monóxido de carbono (CO)—, tamén se incide en outros contaminantes prexudiciais.

Os riscos para a saúde asociados ás partículas en suspensión de diámetro igual ou inferior a 10 e 2,5 micras (µm) (PM₁₀ e PM₂,₅, respectivamente) son de especial relevancia para a saúde pública. Tanto as PM₂,₅ como as PM₁₀ son capaces de penetrar profundamente nos pulmóns, pero as PM₂,₅ poden incluso entrar no  torrente sanguíneo, o que afecta principalmente ao sistema cardiovascular e respiratorio, así como a outros órganos. Aas PM son xeradas principalmente pola combustión de combustibles en diferentes sectores, como no transporte, na enerxía, nos fogares, na industria e na agricultura. No 2013, a contaminación do aire exterior e as partículas en suspensión foron clasificadas como canceríxenas polo Centro Internacional de Investigacións sobre  Cancro (CIIC) da OMS”.

Acordo do Parlamento Europeo: nova directiva sobre calidade do aire

Os números falan por si mesmos. A directiva comunitaria que entrar en vigor proximamente rebaixa á metade os valores de contaminantes establecidos no ano 2008 e as recomendacións para a saúde humana da OMS aínda os rebaixarían mais se non fose polos acordos políticos e as presións de parte no Parlamento Europeo

No EIA do Proxecto ALTRI tampouco se ten en conta o recente acordo do Parlamento Europeo para revisar a Directiva 2008/50 de Calidade do Aire, en base aos coñecementos científicos acadados nos últimos 16 anos(10). Da nota de prensa do PE reproducimos os seguintes parágrafos:

“ A nova lei pretende reducir a contaminación atmosférica para que os cidadáns gocen dunha contorna máis limpo e saudable, na liña da aspiración de contaminación cero no 2050”.

O Parlamento adoptou o mércores (24.4.2024) un acordo político provisorio cos países da UE sobor das novas medidas para mellorar a calidade do aire na UE e evitar os prexuízos que provoca sobre a saúde humana, os ecosistemas naturais e a biodiversidade, por 381 votos a favor, 225 en contra e 17 abstencións.

As novas normas establecen límites e valores obxectivos máis estritos para 2030 para varios dos contaminantes con un grave impacto na saúde humana, incluíndo as partículas (PM2,5, PM10), NO2 (dióxido de nitróxeno) e SO2 (dióxido de xofre).

Despréndese destes datos que malia o trámite pertinente, as novas normas, preceptivas nos estados membros antes de 2030, estarán vixentes nos próximos meses, garantidas pola ampla maioría da sua votación, debendo lembrarse que xa se veñen negociando dende 2021, cando se fixeron públicas as recomendacións da OMS devanditas. Como veremos mais adiante, as normas que establecerá a nova directiva da UE non recollen por completo as recomendacións da OMS, froito de presións e negociacións políticas, pero rebaixan considerablemente os índices de contaminación da directiva vixente á que se abeira o EIA de ALTRI.

Vexamos agora como trata o EIA de ALTRI a contaminación atmosférica que poderían xerar as súas actividades tanto no fase de construción como na de actividade da fábrica (11). O documento cita en numerosas ocasións os impactos sobre a saúde humana. Traguemos aquí un exemplo da pax 591 que di o seguinte:

Saúde humana: molestias derivadas das emisións de po e partículas, molestias derivadas da emisión de ruído, emisións atmosféricas (cheiros), accidentes.

O funcionamento dunha planta de estas características podería xerar impactos negativos sobre a saúde humana en caso de non contar cos medios precisos para a sua prevención. Entre os impactos potenciais identificados atópanse: emisións atmosféricas: efectos para a saúde humana derivados demisión de SO2, NOx, partículas e outros compostos”.

Como se pode apreciar, son afirmacións xenéricas que se limitan a citar algún aspectos da posible contaminación sen ningún tipo de datos concretos e citando só como neste paragrafo dous contaminantes, “partículas” e “outros compostos”. Como é sabido este tipo de industria emite centos de contaminantes (sen comentarios).

Vexamos agora o cadro seguinte tomado de un informe publicado antes do citado acordo do Parlamento Europeo (12).

 Directiva vixenteDirectiva (2030)OMS (2021)
NO2 (anual)40 µg/m320 µg/m310 µg/m3
PM10 (anual)40 µg/m320 µg/m315 µg/m3
PM2,5 (anual)20 µg/m310 µg/m35 µg/m3
Ozono (diario)120 µg/m3 (25 días)120 µg/m3 (18 días)100 µg/m3 (3 días)


Os números falan por si mesmos. A directiva comunitaria que entrar en vigor proximamente rebaixa á metade os valores de contaminantes establecidos no ano 2008 e as recomendacións para a saúde humana da OMS aínda os rebaixarían mais se non fose polos acordos políticos e as presións de parte no Parlamento Europeo.